نظامیه ها : اولین مراکز آموزش عالی.
  در قرون نخستین اسلامی حکومت‌های وقت برای جلوگیری از خارج شدن مباحثه‌گران از حدود ادب در حریم مسجد اقدام به تاسیس موسسات مستقل از مسجد برای کسب علم و دانش کردند. 
اولین مدارس سیستماتیک در قرن پنجم و با عنوان نظامیه ها با همت خواجه نظام الملک طوسی وزیر حکومت سلجوقی و در 12 شهر مهم  بنا نهاده شد . 
این مدارس به صورت شبانه روزی اداره می‌شد هر مدرسه دارای کتابخانه ، بیمارستان ، مسجد و سیستم اداری جهت دادن حقوق به استادان و طلاب بود این مدارس در مقیاس امروزی در حکم مدارس عالی قرار داشت که طلاب پس از فرا گرفتن تحصیلات ابتدایی به این مدارس می‌رفتند و با هزینه دولت تحصیلات خود را تکمیل می‌کردند. یک دهم بودجه سلطنتی برای مخارج این مدارس صرف می‌شد.
  از جمله شاگردان و استادان معروف این مراکز عبارتند از : سعدی (شاعر شیراز) ، ابن جوزی (مورخ و متکلم) ،  امام الحرمین (فقیه و عالم ) ، امام محمد غزالی (متکلم و فقیه)،  ابن هیثم (نورشناس ، پدر علم نورشناسی)  ابن حوقل ( عالم و ستاره شناس) ، شیخ سید یوسف همدانی (از مشایخ صوفیه) و... اشاره کرد.
شیوه آموزش عالی و دانشگاه های اروپا در قرون جدید از این شیوه الگو برداری و تاسیس شد.